Page 6 - l

รายงานผลการดำ�เนินงานประจำ�ปี ๒๕๕๗
3
“การย้อมผ้าทอโดยการใช้สีธรรมชาติ”
การย้อมสีธรรมชาติ คือ การน�ำเอาวัตถุดิบในธรรมชาติที่ได้จากพื ช สัตว์ จุลินทรีย์ และแร่ธาตุต่างๆ มา
ท�ำการย้อมกับเส้นด้าย เพื่อน�ำมาใช้ในการทอผ้ า เพิ่มสี สันให้กับเส้ นด้ายให้มี ความสวยงาม ซึ่งมีการสืบทอดเทคนิ ควิธี
การย้อมมายังคนรุ่นหลัง เป็นวิธีการที่ง่ายไม่ยุ่งยากซับซ้อน ด้ วยภูมิปัญญาของคนรุ่นก่อนได้น�ำเอาองค์ความรู้ ในการ
ย้อมสีผ้าด้ วยวัสดุจากธรรมชาติที่ไม่ เป็นพิษต่อผู้คน สัตว์และสิ่งแวดล้อม ซึ่งเป็นมรดกทางวัฒนธรรมมาสู่ลูกหลาน และ
เป็นเครื่องมือหาเลี้ ยงชีพของชาวชนบท
องค์ประกอบส�ำคัญในการย้ อมสีธรรมชาติ
1. ผ้ าหรือเส้นด้ าย
ผ้ าหรือเส้นด้ายต้ องเป็นเส้นใยที่ได้จากธรรมชาติเท่านั้น คือ เส้นใยที่ได้จากสั ตว์ ได้แก่ ไหมและขน
สัตว์ต่ างๆ เส้นใยที่ได้จากพื ช ได้แก่ ฝ้าย ลินิน กั ญชง ปอ และป่าน ต้องท�ำความสะอาดก่อนเสมอ การท�ำความสะอาด
สามารถเลือกใช้สบู่ สบู่เทียมหรื อผงซักฟอก
2. พื ชทุกชนิด
แต่ละส่วนของพืชจะให้ สีสันที่แตกต่างกันออกไป อีกทั้งยังขึ้นอยู่กับความอ่ อน แก่ สด แห้ง ช่วงเวลา
เดือน และฤดูกาลที่เก็ บด้วย พืชบางชนิดให้สีติดเส้นใยไม่เท่ ากัน บางชนิดให้สีติดดี บางชนิ ดให้สีติดไม่ดี ในการเลือกพืช
หรือต้ นไม้มาใช้ ในการย้อมสีธรรมชาติ ควรค�ำนึ งถึงความยั่ งยืนของการใช้ ด้วย ควรเลือกใช้ พืชที่ หาได้ ง่ายในท้อง
ถิ่นที่สามารถปลูกทดแทนหมุนเวียนได้ เป็นพืชที่ขึ้นอยู่ทั่วไปหรื อท�ำได้จากหัวไร่ปลายนา ไม่ควรใช้ ไม้ที่มาจากป่าหรือ
จากที่อื่น เพราะจะกลายไปเป็นการส่ งเสริมให้ท�ำลายป่าหรือต้นไม้ในถิ่นอื่น ถ้าเป็นไม้ยืนต้นควรเลือกใช้จากใบ ดอก
ผล จะดีกว่าการที่ต้องใช้ จากแก่นหรือราก ส่วนการใช้เปลือกควรถากแค่ด้านเดี ยว แล้วใช้ดินเปียกมาทาแผลที่ถากไว้
ครบหนึ่งปีกระพี้จะสร้างเปลือกขึ้นมาแทนที่ จึงสามารถมาถากด้านที่เหลือเอาไปใช้ได้อีก
การเลื อกพืชที่ให้ สีติ ดผ้าดีมี ข้อสังเกตง่ายๆ คื อ ถ้าเป็นใบหรือดอกให้เด็ ดมาขยี้ที่มื อถ้าติดดีเลือกน�ำไป
ทดลองย้อมได้ ถ้าเป็นผลหรือเปลือกให้ลองใช้มีดถากดูถ้ายางถูกอากาศแล้วเปลี่ยนสีให้ น�ำไปทดลองย้ อมได้เช่นกัน แก่น
และรากส่วนใหญ่จะให้สีตามที่เห็นอยู่แล้ว
3. สารกระตุ้นในการย้ อมเส้นด้ ายและผ้า
พื ชแต่ละชนิดที่น�ำมาย้อมใช้เส้ นใยธรรมชาติมีการติดสีและคงทนต่อการขัดถู หรือแสงไม่เท่ากัน ขึ้น
อยู่กับองค์ประกอบทางชีวเคมีภายในของพื ชและเส้นใยที่น�ำมาใช้ย้อม จึงมีการใช้สารประกอบอื่นๆ เพื่อมาเป็นตัวช่วย
ในการที่จะให้เส้นใยดูดซับสี ทนทานต่อแสงและการขั ดถูเพิ่มขึ้ น ซึ่งใช้ตัวติดสี (Mordant) คือ ตัวช่วยติดสี เป็นตัวจับ
ยึดสีและเปลี่ยนสีให้เข้มจาง
สารช่วยติดสีในการย้อมเส้นด้ายหรือผ้าที่มี คุณสมบัติเป็นกรด จะใช้ได้ดีกับเส้ นใยที่ได้จากสัตว์ คือ
ไหม และสารช่วยติดสีที่มี คุณสมบัติเป็นด่างจะใช้ได้ดี กับเส้นใยที่ได้ จากพืช คือ ฝ้าย